Budynek TG "Sokół" w Pilźnie

Polskie Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół” powstało 7 lutego 1876 r. we Lwowie, ówczesnej stolicy Galicji. Współzałożycielem i pierwszym prezesem był dr Józef Milleret (1813-1887). Jednym z głównych celów Towarzystwa, określonym w jego statucie, było wychowanie obywatelskie i patriotyczne polskiej młodzieży m.in. poprzez podniesienie kultury fizycznej zgodnie z hasłem: „W zdrowym ciele zdrowy duch”. We Lwowie powstało również pierwsze gniazdo (oddział) Towarzystwa. Kilka lat później kolejne jego gniazda utworzono także w innych miastach Galicji, a w początkach XX w. w zaborach pruskim i rosyjskim.

W Pilźnie gniazdo „Sokoła” rozpoczęło działalność dopiero w 1894 roku. Rolę inicjatora odegrał Tytus Budzisz Buynowski, notariusz i burmistrz Pilzna w latach 1889-1905, którego grób znajduje się na pilzneńskim cmentarzu. Dwa lata później zarząd gniazda kupił grunt w zakolu potoku Dulczówka (przy obecnej ulicy Legionów), gdzie urządzono plac do ćwiczeń fizycznych i założono niewielki park z kręgielnią i kortem tenisowym. Po trzynastu latach podjęto uchwałę w sprawie budowy siedziby - sokolicy, mającej pomieścić także salę gimnastyczno-widowiskową. Opracowanie planów zlecono wybitnemu krakowskiemu architektowi Teodorowi Talowskiemu (1857-1919), jednemu z najwybitniejszych architektów działających w Galicji na przełomie XIX i XX wieku.

Budowa pilźnieńskiej „sokolicy”, będącej obok kościołów św. Jana Chrzciciela i śś. Katarzyny i Barbary największą zabytkową budowlą Pilzna, trwała zaledwie dwa lata, a uroczyste otwarcie nastąpiło 20 października 1908 roku. Jest to obiekt o ceglanej strukturze i fakturze ścian, wzniesiony na planie wydłużonego prostokąta dwoma parami przybudówek po bokach, w którym umieszczono dużą salę gimnastyczną i kilka mniejszych pomieszczeń. Zewnętrzna forma i ceglane elementy wystroju elewacji nawiązują do architektury północnoeuropejskiego renesansu. Składają się nań uformowane z cegieł oraz wapienno-piaskowej zaprawy obramienia otworów wejściowych i okiennych, obejmujące naroża opaski, profilowane gzymsy wieńczące ściany i obiegający wszystkie ściany gzyms arkadkowy. Całość wystroju zewnętrznej strony budynku dopełniają trzy szczyty wieńczące zwrócony ku północy fronton budowli, która po wielu latach przerwy na powrót służy członkom reaktywowanego w 1996 roku pilzneńskiego gniazda Sokoła.